Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου

Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου

Το Δίλημμα του Σκατζόχοιρου, γνωστό επίσης και ως Δίλημμα του Ακανθόχοιρου, είναι μια αναλογία των προκλήσεων που φέρει η ανθρώπινη οικειότητα. Περιγράφει μια κατάσταση όπου μια ομάδα σκαντζόχοιρων προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο για να μοιραστούν θερμότητα μια κρύα ημέρα. Ωστόσο, όταν το πραγματοποιήσουν, είναι αναπόφευκτο να τραυματίσουν ο ένας τον άλλο με τα αιχμηρά τους αγκάθια. Κατά συνέπεια πρέπει να απομακρυνθούν. Παρόλο που όλοι μοιράζονται την επιθυμία για αμφίδρομη επικοινωνία, αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί για αναπόφευκτους λόγους.

Τόσο ο Αρθούρος Σοπενχάουερ όσο και ο Σίγκμουντ Φρόυντ χρησιμοποίησαν αυτή την αναλογία για να περιγράψουν το πώς αντιλαμβάνονται την κατάσταση στην οποία περιέρχεται ένα άτομο όταν καλείται να αναπτύξει κάποια σχέση με άλλα. Το δίλημμα του σκαντζόχοιρου σε αυτή την περίπυπονοεί ότι παρά την καλή θέληση, η ανθρώπινη οικειότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς αμφίδρομη βλάβη, και ως αποτέλεσμα προκύπτει σκεπτικισμός και ρηχές σχέσεις. Με το δίλημμα αυτό προτείνεται πως κάποιος πρέπει να είναι μετριοπαθής στις σχέσεις του με άλλους, τόσο από προσωπικό συμφέρον όσο και από φροντίδα για τους άλλους. Το δίλημμα του σκατζόχοιρου χρησιμοποιείται για να εξηγήσει την εσωστρέφεια και την τάση για απομόνωση.

Βέβαια, οι απόλυτες αυτές προσεγγίσεις, είναι συνήθως προβληματικές. Στη περίπτωση του Φρόυντ ειδικά δε θα ήταν κάτι καινούργιο, μιας και ήταν απόλυτος σε πολλά θέματα της ανθρώπινης φύσης. Ενώ οι θεωρίες του για το υποσυνείδητο π.χ. είναι πολύ βάσιμες και καλές, με αρκετό χώρο για μελλοντική έρευνα, οι θεωρίες του για την ανθρώπινη φύση περί "πραγματικού αρσενικού", "μονογαμικότητας", "τι θέλει μια γυναίκα", "πόση ελευθερία χρειάζεται ένα άτομο", "θρησκεία-νεύρωση" κλπ, είναι απόλυτες και πολλές φορές βασισμένες σε παλιότερα και λανθασμένα σκεπτικά. Η ανθρωπότητα εξελίσσεται και μαζί τις όλες οι θεωρίες, πολιτικές, κοινωνικές και ψυχολογικές.

Εν τέλει, όλη η γνώση, καλή και κακή, οδηγεί αναπόφευκτα στην αυτογνωσία. Έτσι και οι ανθρώπινες σχέσεις, δεν είναι ούτε "τζάμια που ράγισαν και δε ξανακολλάνε", ούτε "δέντρα που πληγώναμε" ούτε και "φυλακισμένα ζώα που έπρεπε να ελευθερώσουμε". Γι αυτό και το παράδειγμα με το "Δίλημμα του Σκατζόχοιρου", θα υστερεί όταν χρησιμοποιείται σαν μια και μοναδική και αλάνθαστη μονάδα μέτρησης όλων ανεξαιρέτων των ανθρωπίνων σχέσεων. Ούτε πουλάκια που πετάνε, ούτε λουλουδάκια που μαραίνονται, ούτε σκατζόχοιροι με αγκάθια είναι οι άνθρωποι. Μια επαφή, δύο, τριών ή περισσοτέρων ατόμων, σε φιλική παρέα ή ερωτική, θα είναι κάτι που θα καθορίζεται εξ' ολοκλήρου από τις κοινωνικές δομές και την ψυχοσύνθεση του καθενός ατόμου ξεχωριστά. Έτσι λοιπόν καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει κάποια σταθερά η οποία θα κάνει τις ανθρώπινες σχέσεις θερμές ή ρηχές. Εμείς οι ίδιοι είμαστε η σταθερά. Με τα παιδικά μας τραύματα, τις αλλαγές στην ψυχολογία, την πρωτοβουλία που θα πάρουμε, τις ανασφάλειές μας, τα κόμπλεξ μας, τα νεύρα μας, τις σιωπές μας, τις αντοχές μας απέναντι σε μια θερμή ή ρηχή σχέση ή και μια απόρριψη, καθώς και την γενικότερη συμπεριφορά μας η οποία πρέπει να λαμβάνει υπ'όψιν το κάθε άτομο σαν μια ξεχωριστή προσωπικότητα κι όχι σαν "σκατζόχοιρο με αγκάθια". Την ίδια ζημιά κάνουν και αρκετά "τσιτάτα", έτοιμες ατάκες σε εικονίτσες στο Ίντερνετ, που κάποιος έγραψε σε ένα τοίχο (όπως καλή ώρα αυτό εδώ του Λειβαδίτη), οι οποίες όταν μοιράζονται απλά μόνες τους χωρίς επεξήγηση και κουβέντα, καταλήγουν να εμποδίζουν την ελέυθερη σκέψη και να λαμβάνονται από το εκάστοτε άτομο σαν ακόμα μια σταθερά.

Τέλος, οι έτοιμες και κοινωνικά γνώριμες προσεγγίσεις του καλού ή κακού παιδιού, του ευγενικού ή του νταή, του ένθερμου ή απόμακρου, του/της "πραγματικού/ής" άντρα/γυναίκας, ακόμα και το παράδειγμα με το "Δίλημμα του Σκατζόχοιρου" ή οι θεωρίες του Σοπενχάουερ και του Φρόυντ, θα πρέπει να λαμβάνονται σαν δείκτες, που βοηθάνε έτσι ώστε να συμπληρωθεί ένα γνωσιακό-συμπεριφορικό μοντέλο που κατασκευάζει ο καθένας κατά τη διάρκεια της ζωής του, όσον αφορά τον ίδιο και μόνο. Γνώση που οδηγεί στην αυτογνωσία, εμπειρία που οδηγεί σε ολοκληρωμένη συμπεριφορά, ανθρώπινες σχέσεις που είναι ξεχωριστές μεταξύ τους και μπορεί να ωριμάσουν, να εξελιχθούν ή και να καταστραφούν αν γίνουν κάποτε τοξικές για ένα ή περισσότερα από τα εμπλεκόμενα άτομα, όλα αυτά λειτουργούν επίσης ως δείκτες ως προς την κατασκευή αυτού του μοντέλου, του εαυτού μας. Αρκεί να υπάρχει ακόμα και στην χειρότερη των περιπτώσεων, δηλαδή μέσα στην καταστροφή της σχέσης, η κατανόηση και η ειλικρίνεια, ώστε μέσα στην αδυναμία του ενός, των δύο ή και παραπάνω ατόμων να κρατήσουν τη σχέση τους ζωντανή, να βγουν πιο ολοκληρωμένοι σαν άτομα και να κατανοήσουν ποιο ήταν το σφάλμα. Αυτό το σφάλμα που τις περισσότερες φορές, δεν είναι καν εξ ολοκλήρου φταίξιμο του μεμονωμένου ατόμου αυτού καθεαυτού, αλλά των κοινωνικών δομών που συνδράμουν στη δημιουργία μιας λανθασμένης και επιβλαβούς νοοτροπίας, για της οποίας τις καταστροφικές επιπτώσεις, δεν έχει γνώση ούτε το ίδιο το άτομο. Αλλά οι σχέσεις που ωριμάζουν, που κατανοούν, που ξεπερνάνε, που κάνουν συνεχή αυτοκριτική κι αυτοβελτίωση έτσι ώστε να επιβιώνουν από όλες τις τοξικές συνέπειες μιας καταστροφικής παγιωμένης νοοτροπίας ή ακόμα και άγνοιας, είναι σίγουρο πως είναι οι δυνατότερες, καλύτερες και ουσιαστικότερες.